ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΤΗ ΖΑΚΥΝΘΟ-ΛΟΦΟΣ ΣΤΡΑΝΗ (29-8-2022)

 

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΤΗ ΖΑΚΥΝΘΟ-ΛΟΦΟΣ ΣΤΡΑΝΗ (29-8-2022)

 

Ομιλία από την Αναστασία Ν. Μαργέτη,

εκπαιδευτικό, ποιήτρια, συγγραφέα *

 

Φίλες και φίλοι, αγαπητά μας παιδιά σας καλησπερίζω και χαίρομαι που συναντιόμαστε  σήμερα εδώ, στον ιστορικό λόφο του Στράνη, όπου πριν από 200 χρόνια περίπου,  ο ποιητής Διονύσιος Σολωμός ακούγοντας τους κανονιοβολισμούς του Μεσολογγίου, εμπνεύσθηκε και έγραψε τους Ελεύθερους Πολιορκημένους και τον Ύμνο στην Ελευθερία.   Κοιτάζω με χαρά τους νέους ανθρώπους, τους μαθητές μας, και μου έρχεται στο νου η ρήση του Ηρακλείτου: «Ο αιών (ο χρόνος, ο καιρός) είναι ένα παιδί που παίζει τους πεσσούς. Στο παιδί ανήκει η βασιλεία». Ίσως γιατί τα παιδιά μέσα από το παιχνίδι εξερευνούν  τον κόσμο και τον πλάθουν εξαρχής ολοκαίνουριο. Όταν είσαι παιδί –ή σαν παιδί- γνωρίζεις καλά από παιχνίδια! Μέσα από το παιχνίδι μαθαίνεις και τολμάς. Και έτσι αρχίζεις να ταξιδεύεις στης ζωής το άγνωρο.

Μία παρώθηση για ένα παιχνίδι κάπως διαφορετικό, ένα παιχνίδι με λέξεις, έδωσε στους μαθητές Δημοτικού, Γυμνασίου και Λυκείου η Ζακυνθινή Εστία Πολιτισμού Αθήνας «Διονύσιος Ρώμας» και ο Σύλλογος της Ξενοπούλειου Παιδικής Βιβλιοθήκης,  με την προκήρυξη  του ποιητικού διαγωνισμού και την έκδοση της ανθολογίας Με την πένα της ψυχής των νέων. Αξίζει να σημειωθεί ότι στο συγκεκριμένο ανθολόγιο συμπεριλαμβάνονται τα ποιήματα ΟΛΩΝ των συμμετεχόντων, και όχι μόνο των βραβευθέντων!

Οι μαθητές κλήθηκαν να γράψουν ποιήματα με θέματα την ειρήνη, την ελευθερία, τη φύση και το περιβάλλον.

Για τα παιδιά του Γυμνασίου και του Λυκείου η ειρήνη, μοιάζει τόσο εύθραυστη στο ποίημα που παρομοιάζεται με σπασμένη κούκλα. «Κρατάω στα χέρια μου ένα σπασμένο δικαίωμα, την κούκλα μου… Μια σπασμένη κούκλα που ονομάζεται Ειρήνη» (σ.13). Και είναι, στ’ αλήθεια, εύθραυστη, αφού  «είναι ο πόλεμος σκληρός, απάνθρωπος, νικάει ο πόνος, ο χαμός, ο θάνατος» (σ.37). Υπάρχει όμως η επίγνωση ότι προσφέρθηκε σε εμάς από «αυτούς που δώσανε τη ζωή τους παλιά για να ’χει όνειρα η νέα γενιά» (σ.17). Συγκινεί και τέρπει η εικόνα του ναύτη που «σαν Έλλην παλεύει» (σ.15).

Η Φύση «είναι τρέλα» (σ.34), ο ποιητής περιγράφει ότι «ένα πράσινο σεντόνι απλώνεται γύρω μου παντού» (σ.32) που «είναι η ίδια η ζωή, ομορφιά κι ανταμοιβή» (σ.20), καθώς την αντικρίζει κανείς «μια βροχερή νύχτα σ’ ένα ψηλό βουνό με πανσέληνο και θέα το Αιγαίο» (σ.26) και κοντά της «νιώθεις φτερά πως έβγαλες και πως πετάς στον ήλιο» (σ.35). Η φύση όμως βογγάει  «καθώς την πετσοκόβουμε» (σ.18), διότι «όπως πονάει η ψυχή του ανθρώπου έτσι πονάει και η φύση» (σ.25) και  σαν «το ψηλό δέντρο λυγίζει» (σ.39). Είναι «ο άνθρωπος μικρόψυχος μπροστά στη φύση που αυτή τον έχει συντηρήσει» (σ. 27), «τυφλός να δει την ευλογία και καταστρέφει σαν τρελός την ίδια τη μαγεία» (σ.30). Αν δεν προσέξουμε «τα χρώματα κάνουν φτερά και μένει μόνο η μοναξιά» (σ.35) και «στο τέλος η ζωή θα ’ναι  μόνο μια ποινή» (σ.19). Πρέπει , λοιπόν, να γίνει «ο άνθρωπος γιατρός και η Φύση νοσοκομείο» (σ.21).  Διότι αν ήταν «όλος ο κόσμος ένα σπίτι…. οι άνθρωποι θα σπέρναν στην καρδιά λουλούδια, για να προσελκύουν αγγελούδια» (σ.31).

Η ελευθερία «θέλει θυσίες» και «ψυχή ηρωική» (σ.16), είναι μία κατάσταση την οποία «θέλει όλος ο ντουνιάς» (σ.22) και κερδήθηκε όταν οι Έλληνες «με την κόψη του σπαθιού πάλευαν νύχτα –μέρα» (σ.41). Ο μυθικός Ίκαρος που «αγάπησε τυφλά το άγριο πρόσωπό της» (σ.42) έπεσε λουσμένος στο φως!

Στο ποιητικό βιβλίο Με την πένα της ψυχής των νέων, η συμμετοχή των παιδιών από δημοτικά σχολεία είναι μεγαλύτερη. 

Τα παιδιά ζωγραφίζουν τον πόλεμο με λεκτικές εικόνες φρίκης και με τους στίχους τους  βροντοφωνάζουν: «Πόλεμος θα πει φτώχεια, μάχη, νεκροί» (σ. 86), «Όταν υπάρχει πόλεμος, τα χέρια των ανθρώπων δεν είναι σφιγμένα» (σ. 105), «Ο πόλεμος φέρνει τρόμο, σφίξη στην καρδιά και στενοχώρια...» (σ.106). Με  «ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΙΡΗΝΗΣ» σπαράζει η καρδιά μας, όπως και με «ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΤΗΣ ΕΙΡΗΝΗΣ» (σ. 98), το οποίο σκοτώνεται και «Με θρήνο η μαμά του τώρα κλαίει στη μοναξιά της. Κλαίει πολύ για το παιδί της, γιατί έφυγε η ζωή της» (σ. 100).

Αντιθέτως, όταν η «ειρήνη απλώνεται στη γη, παντού χαρά κι αγάπη» (σ. 47). «Ειρήνη είναι το πρωί μα και στο βράδυ η σιωπή» (σ. 59)… στίχος που σε αγγίζει κατάκαρδα… η ειρήνη που «Την έχουν όλη δεδομένη αλλά είναι αδικημένη» (σ. 62), μοιάζει με «κάτασπρο πουλί που σβήνει απ’ τη γη το δάκρυ» (σ. 47).  «Ειρήνη θέλουν τα παιδιά, για να παίζουν με χαρά» (σ. 91), «στα κλαδιά της ιερής ελιάς οι σάλπιγγες της Ειρήνης να ηχούν» (σ. 48).  «Ειρήνη θα πει να σε βλέπει ο εχθρός σου και φιλικά να σου γελά» (σ. 61), «Ειρήνη θέλουν όλου του κόσμου τα παιδιά, για να ζήσουμε όλοι μας καλά. Ειρήνη θέλει και η γη, για να βαδίζουμε ξανά μαζί» (σ. 83). «Η ειρήνη είναι καλή και ισχυρή, πολιτείες σώζει και ανθρωπιά πολλή» (σ. 92). Και μας προτρέπουν: «Να θυμάστε: ΟΧΙ πόλεμο, θέλουμε ΕΙΡΗΝΗ!» (σ. 106).

Και η «Η ελευθερία είναι ωραία» (σ. 87) όμως χρειάζεται αγώνες, διότι «Κάποτε ήμασταν σκλαβωμένοι στα γερά τους τα κελιά, αλλά κάποια μέρα τους πολεμούσαμε με θάρρος!» (σ. 99). Θεωρείται ουσιαστική προϋπόθεση της ανθρώπινης ζωής: «Άκου, Ελευθερία, τι ζητώ… Αγάπη, εσένα και φαγητό» (σ. 82). 

Ο κύκλος του χρόνου ενέπνευσε, επίσης, τους μαθητές, των εποχών το γύρισμα, όταν «τα δέντρα ψιθυρίζουν κι έτσι πέφτουν τα φύλλα απ’ τα κλαδιά» (σ. 72) και ύστερα μπαίνει ο «Ιανουάριος, μήνας γεμάτος μοναξιά» (σ. 95), ώσπου «ο καινούριος κύκλος αρχινά για να αναστήσει» (σ. 50) ξανά τη φύση.

Το φυσικό περιβάλλον περιγράφουν οι στίχοι των παιδιών πλάθοντας έντονες εικόνες, που μας συνεπαίρνουν.  Η «Φύση, ένα πράγμα απίθανο είναι, όμως, και περίεργο» (σ. 88), «Η γη, ο πλανήτης που ζούμε γεμάτος πεδιάδες, βουνά, θάλασσες, σπίτια και λόφους» (σ. 93), εκεί όπου «Τα χελιδόνια πετούν και γλυκά κελαηδούν» (σ. 52), «Τα δεντράκια στη γη είναι όλη η ζωή» (σ. 69), « Ο ήλιος ο χρυσός που είναι φωτεινός» (σ. 85).

Στο ποίημα «Γήινη Αισθητική», συμμετέχουν όλες οι αισθήσεις, αφού «εμείς όλοι μαγεμένοι αφουγκραζόμαστε τις γεύσεις των χρωμάτων» (σ. 49) και παρακαλούμε «τα πράσινα και μπλε» (σ. 68) «αυτή η αιώνια ομορφιά ποτέ ποτέ να μη χαθεί» (σ. 50). Ο αναγνώστης αισθάνεται ότι «Οι ωκεανοί και ο ήλιος είναι θαύματα» (σ. 84) και συνειδητοποιεί πως «Εμείς ανήκουμε στα θαύματα της φύσης και όχι τα θαύματα της φύσης σε εμάς» (σ. 84).

Με μια υπέροχη προσωποποίηση στο ποίημα «Μάγισσα Θάλασσα» η μαθήτρια μιλά:  «Ανεξάντλητη η ομορφιά σου, Κυρά μου! Άπειρα τα δώρα σου, Θεά μου!» (σ. 55). Από τη θαλασσινή εικόνα δεν μπορεί να λείπει η παιδική ματιά «στον αέρα τα πουλιά και στο κύμα τα παιδιά» (σ. 79), καθώς και η κίνηση που λικνίζει: «Αεράκι ….τις βάρκες πέρα δώθε τις κουνάς. Άραγε πού θα τις πας;» (σ. 73).

Από τη θάλασσα στο βουνό: «Μητέρα Φύση ….όλοι πηγαίνουν στα όμορφα βουνά σου» (σ. 77).  «Το βουνό έχει φωνή και δική του ιστορία κάποτε το κατοικούσαν οι Θεοί…»(σ. 76) «Τα φύλλα των δέντρων έκαναν έναν ήχο από τον αέρα» (σ. 66). Και, βέβαια, στο δάσος που είναι «τα φύλλα υγρά μα τα κλαδιά ξερά»(σ. 52)  «ζουν νεράιδες και ξωτικά, ζώα και αερικά…» (σ. 78), κι ένας λαγός « με τα μεγάλα του τα αυτιά, με τα μάτια του τα γουρλωτά» (σ. 89), «χελώνες στις δικές τους τις κρυψώνες» (σ. 90), «Τα σκιουράκια ψάχνουν για βελανίδια, …τα φίδια ψάχνουν για φαί» (σ. 94). Αλλά και «Ο ουρανός καθαρός σαν το ποτήρι το νερό που πίνω καθημερινώς» (σ. 63). Όλες αυτές οι επιμέρους εικόνες του φυσικού περιβάλλοντος συντίθενται στην κατακλείδα- φράση: «Αχ! Θεέ μου πόσο ωραία την έχεις πλάσει» (σ. 65) αυτή την πλάση.

Εν τούτοις το φυσικό περιβάλλον η άλογη ανθρώπινη παρέμβαση το καταστρέφει. Ο μαθητής παρατηρεί ότι «Όπου και να πατήσω, όπου και να προχωρώ, παντού σκουπίδια θα δω» (σ. 67)  και συνειδητοποιεί ότι «όλα αυτά γίνονται γύρω μας» (σ. 81). Με λύπη και αγωνία αναρωτιούνται τα παιδιά στα ποιήματά τους: «Ακούει κανείς τη γη που κλαίει;» (σ. 56) «Γιατί οι άνθρωποι να φέρονται έτσι στη Μητέρα Φύση αφού αυτή μας δημιούργησε και αυτή μας φροντίζει;» (σ. 64) «Αχ, άνθρωποι! Αχ, άνθρωποι… Τον κόσμο δε θα σταματήσουμε να τραυματίζουμε ποτέ;» (σ. 96). Μαζί τους αναρωτιέται και ο αναγνώστης, αφού όλοι γνωρίζουμε καλά πως όταν «το νερό μολύνεται και η Γη αφανίζεται, το σκοτάδι απλώνει και τη ζωή σκοτώνει» (σ. 60). Οι  λέξεις τους μας υπενθυμίζουν ξανά και ξανά ότι με  τη φύση, μας συνέχουν δεσμοί ζωής:  «Περιβάλλον μου καλό,… Από εσένα εγώ ζω, από εσένα αναπνέω» (σ. 97).

Κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου βάζοντας στα ποιήματα πηχυαίους τίτλους: «ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΖΗΤΑ ΒΟΗΘΕΙΑ» (σ. 81) και «ΠΩΣ ΝΑ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΣΟΥΜΕ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ-ΠΕΝΤΕ ΣΤΟΧΟΙ» (σ. 80). Προτρέπουν τους αναγνώστες: «Το περιβάλλον το γλυκό, μην το καταστρέφετε παρακαλώ» (σ. 69) και επισημαίνουν ότι  «Το περιβάλλον σαν προσέξουμε όλοι τη γη θα καλυτερέψουμε» (σ. 71).  Ελπίζουν ότι   «πάντα, όμως, θα υπάρχουν λύσεις, αν στον άνθρωπο μιλήσεις» (σ. 58), και ότι «όλοι μαζί σαν ενωθούμε» (σ. 74) «όλοι μπορούμε» (σ. 75). Και με στίχους – συνθήματα μας παρωθούν: «δίχως σκουπίδια η ακρογιαλιά και χαίρονται τα παιδιά» (σ. 72), «Δεν σπαταλάω το νερό, μόνο το χρησιμοποιώ» (σ. 69), «Τα σκουπίδια μου μειώνω, την Ελλάδα δε λερώνω» (σ. 53), «Περιβάλλον μου καλό… σε κρατάω καθαρό για να σ’ έχω ζωντανό» (σ. 51).

Κάποια από τα παιδιά του Δημοτικού Σχολείου επέλεξαν να συνεργαστούν σε ομάδες των δύο ή τριών ατόμων για την δημιουργία ενός ποιήματος. Θα είχε πολύ ενδιαφέρον να μοιραστούν μαζί μας το βίωμα της κοινής τους προσπάθειας οι συγγραφείς των ποιημάτων Η Γη φωνάζει, (σ. 56),  Η καταστροφή του περιβάλλοντος (σ. 71), Το γλυκό το περιβάλλον (σ. 69), και Του ορίζοντα παιδιά (σ. 79). Η συνεργασία αποτελεί σημαντική ψυχοσυναισθηματική δεξιότητα αλλά, το σπουδαιότερο, πολύ ωραία εμπειρία. Πόσο όμορφο είναι να γειτονεύουν οι σκέψεις σου και λέξεις σου με τις λέξεις του φίλου στην ίδια στροφή, στο ίδιο ποίημα, στην ίδια σελίδα!

Αξίζει να επισημανθεί ότι παρόλο που τα έργα προέρχονται από μαθητές, η γλώσσα των ποιημάτων είναι λογοτεχνικά επεξεργασμένη. Αρκετοί επέλεξαν να εκφραστούν με ομοιοκατάληκτο στίχο. Οι λεκτικοί συνδυασμοί τους δημιουργούν έντονη εικονοποιία και σε αρκετά σημεία αγγίζουν τον λυρισμό. Στα ποιήματα χρησιμοποιούνται σχήματα λόγου, όπως προσωποποιήσεις, αντιθέσεις, παρομοιώσεις, μεταφορές επαναλήψεις, σχήμα υπερβατό, κ.α. Οι μαθητές με τον άμεσο ποιητικό τους λόγο κατορθώνουν να κάνουν τον αναγνώστη κοινωνό της σκέψης αλλά και της αίσθησής τους για τα πράγματα, και μοιράζουν απλόχερα χαρά, αισιοδοξία, ομορφιά κι ελπίδα για το μέλλον, σε μία εποχή δύσκολη, που τόσο πολύ όλοι τα έχουμε ανάγκη…

Αγαπητά μας παιδιά, όλοι όσοι ανταποκριθήκατε σ’ αυτό το κάλεσμα, έχετε ήδη νικήσει, ακόμη και αν δεν κερδίσατε κανένα βραβείο, ακόμη και αν και δεν πήρατε  ούτε έναν έπαινο. Νικήσατε, γιατί δεν είστε πια οι ίδιοι που ήσασταν πριν. Νικήσατε, γιατί δημιουργήσατε από το τίποτα κάτι. Όπως έγραψε ο μέγας φιλόσοφος Πλάτων, ποίηση είναι η μετάβαση από το μη ον στο ον, δηλαδή όταν από το τίποτα παράγεται κάτι.

Ο όρος ποιητής παράγεται από το ρήμα ποιῶ και στα αρχαία ελληνικά σημαίνει τον τέκτονα (Ιλιάδα Ζ, στ. 315-6), τον ξυλουργό (Οδύσσεια Ι, στ. 126) και εν γένει καθέναν χειρώνακτα (Σοφοκλής, Τραχίνιαι, στ. 768). Ποιητής, δηλαδή, ήταν ο έμπειρος τεχνίτης που έδινε μορφή και σχήμα σ’ ένα υλικό: έπαιρνε πχ ξύλο και κατασκεύαζε ένα τραπέζι, μάρμαρο και το μετέτρεπε σε γλυπτό. Μεταγενέστερα η σημασία της λέξης περιορίστηκε και σημαίνει το πρόσωπο που γράφει στίχους. 

Αγαπητοί μου μαθητές κάποιοι από εσάς, μετά από την πρώτη δημοσίευση που κάνατε στην ανθολογία Με την πένα της ψυχής των νέων, μπορεί να θελήσετε να συνεχίσετε την περιπέτεια της γραφής. Κάποιοι άλλοι όχι. Να θυμάστε, όμως, ότι ποίηση δεν σημαίνει μόνο γραφή στίχων. Η ποίηση είναι τρόπος ζωής και συγκίνησης. Ό,τι και αν αποφασίσετε για τη συνέχεια του βίου σας, μη λησμονήσετε ποτέ να επιλέξετε διαδρομές ποιητικές, γεμάτες από χρώματα και αρώματα των δικών σας συναισθημάτων, να γίνετε εσείς οι καλλιτέχνες του δικού σας βίου! ΜΠΡΑΒΟ ΣΑΣ που δεν μείνατε αδιάφοροι μπροστά στη δυνατότητα έκφρασης που σας προσφέρθηκε!

ΣΥΓΧΑΡΗΤΗΡΙΑ αξίζουν, επίσης, στους γονείς και στους δασκάλους σας, που στάθηκαν στο πλευρό σας και στήριξαν και ενθάρρυναν την προσπάθειά σας αυτή.

Πρωτίστως, όμως, τα πιο θερμά ΣΥΓΧΑΡΗΤΗΡΙΑ, πιστεύω ότι πρέπει να δοθούν στους συντελεστές που σχεδίασαν, οργάνωσαν και υλοποίησαν τη συγκεκριμένη δράση, επειδή  με τον τρόπο αυτό άνοιξαν έναν δρόμο, έδωσαν βήμα στους νεότερους, που είναι το μέλλον της πατρίδας μας, για να εκφραστούν και η φωνή τους να ακουστεί, ΣΥΓΧΑΡΗΤΗΡΙΑ, λοιπόν, στη Ζακυνθινή Εστία Πολιτισμού Αθήνας «Διονύσιος Ρώμας», καθώς και στον Σύλλογο της Ξενοπούλειου Βιβλιοθήκης που σε καιρούς ιδιαίτερα δύσκολους,  προάγουν τα γράμματα και τον πολιτισμό με δραστηριότητες και παρουσιάσεις τέτοιου είδους. Εύχομαι να συνεχιστεί και να γίνει θεσμός ο μαθητικός διαγωνισμός ποίησης. Όλο και περισσότερα νέα παιδιά να συμμετέχουν, να επικοινωνούν, να μοιράζονται απόψεις, να αρθρώνουν λόγο ποιητικό.

Στην ομιλία μου συμπεριέλαβα στίχους από όλα τα ποιήματα του  ανθολογίου, είμαι σίγουρη ότι οι μαθητές ήδη θα τους αναγνώρισαν, προσπαθώντας να μην αδικήσω κανέναν. Εύχομαι το βιβλίο σας να είναι καλοτάξιδο!

Θα σας καληνυχτίσω με τους στίχους του Διονυσίου Σολωμού, από το ποίημά του «ΓΑΛΗΝΗ»:

«Δεν ακούεται ούτ’ ένα κύμα εις την έρμη ακρογιαλιά·

λες κι η θάλασσα κοιμάται μες στης γης την αγκαλιά».

Σας ευχαριστώ πολύ.

* Η Αναστασία Ν. Μαργέτη γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα. Μελέτησε Παιδαγωγικά, Ιστορία και Λογοτεχνία στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο σπουδών. Άρθρα της έχουν δημοσιευθεί σε παιδαγωγικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων. Υπηρετεί σε Δημόσιο Σχολείο των Αθηνών. Το 2015 πρωτοεμφανίστηκε στον χώρο της ποίησης με τη συλλογή «Τρίτοι από της Αληθείας» (ΑΩ εκδόσεις), η οποία το 2019 τυπώθηκε δίγλωσση (ελληνικά – αγγλικά) από τις εκδόσεις ΓΡΗΓΟΡΗ  σε μετάφραση του ελληνιστή καθηγητή λογοτεχνίας Robert L. Crist και της συγγραφέως - κριτικού λογοτεχνίας Δέσποινας Λαλά–Crist. Το 2018 η Μαργέτη ανθολόγησε και επιμελήθηκε το συλλογικό έργο «ΜΕ ΤΟ π ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ. Δεκατρείς λογοτέχνες για την τρίτη ηλικία» (εκδ. ΑΩ). Το 2020 κυκλοφόρησε το βιβλίο της με 57 επιγράμματα: «Πλάτων, Ψυχή και (π)οίηση. Διαλεκτική των αντιθέτων» (εκδόσεις ΓΡΗΓΟΡΗ). Ποιήματά της έχουν συμπεριληφθεί σε ποιητικές ανθολογίες και έχουν δημοσιευθεί σε λογοτεχνικές ιστοσελίδες και περιοδικά. Περισσότερα στο ιστολόγιο: anastasiamargeti.blogspot.gr